1. Inleiding
2. Gebruik van titulatuur
3. Vorstelijke titulatuur
4. Adellijke titulatuur
5. Ambtelijke titulatuur
6. Militaire titulatuur
7. Academische titulatuur
8. Kerkelijke titulatuur
9. Titulatuur alfabetisch gerangschikt

1. Inleiding[Top]

In deze tekst wordt de term titulatuur gebruikt voor de manier van aanschrijven van personen waarop zij op grond van hun titel, rang, maatschappelijke positie en dergelijke aanspraak kunnen maken. De titulatuur voor de koning is bijvoorbeeld majesteit, voor een rechter edelachtbare, en voor een notaris weledelgestrenge.

Een titel is de benaming waarop mensen op grond van hun (adellijke) afkomst, behaalde graad of benoeming recht hebben, bijvoorbeeld baron/barones, doctorandus/doctoranda, professor. Niet alle adellijke titels zijn titels in de strikte zin van het woord: jonkheer en jonkvrouw(e) zijn predicaten waarop niet-getitelde adellijke personen recht hebben.

Een titel geeft in alle gevallen recht op een bepaalde manier van aanschrijven (titulatuur). Enkele voorbeelden: de (vorstelijke) titel prins correspondeert met de titulatuur (koninklijke) hoogheid, de (academische) graad doctor correspondeert met de titulatuur weledelzeergeleerde, het (universitaire) ambt hoogleraar correspondeert met de titulatuur hooggeleerde.

Maar ook mensen die geen titel (in de hierboven genoemde betekenis) hebben, kunnen in veel gevallen op titulatuur aanspraak maken, op basis van hun ambt, functie of rang. Bijvoorbeeld: het (adellijke) predicaat jonkheer correspondeert met de titulatuur hoogwelgeboren, de (militaire) rang kolonel correspondeert met de titulatuur hoogedelgestrenge.

Titels zijn in de meeste gevallen ofwel grammaticaal mannelijk (bijvoorbeeld graaf, hertog) ofwel grammaticaal vrouwelijk (bijvoorbeeld gravin, hertogin). De mannelijke vorm wordt van oudsher gebruikt voor mannen; de vrouwelijke vorm voor vrouwen. Er is meestal geen genderoverkoepelende vorm voorhanden; het is dan niet duidelijk welke vorm voor non-binaire personen gebruikt kan worden.

Bij sommige titels is alleen de grammaticaal mannelijke vorm in gebruik en ontbreekt de vrouwelijke vorm. Dat is het geval bij functies die alleen door mannen worden uitgeoefend, bijvoorbeeld functies binnen de katholieke kerk zoals kardinaal of bisschop. Ook voor functies die vroeger uitsluitend of vooral door mannen werden uitgeoefend, bestaat soms alleen een grammaticaal mannelijke benaming bijvoorbeeld minister, professor en rechter. Die grammaticaal mannelijke vormen worden tegenwoordig voor alle genders gebruikt.

Vermelding titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)

2. Gebruik van titulatuur[Top]

2.1 Burgerlijke titulatuur

In Nederland kunnen mensen aangeschreven worden met de aanduidingen heer of mevrouw en de achternaam, bijvoorbeeld Geachte heer Vos of Beste mevrouw Yilmaz, of met de voorletter(s) of voornaam en achternaam, bijvoorbeeld Geachte S. Fadil of Beste Kim Verbeek. Ook de combinatie van mevrouw of heer/meneer met de voorletter(s) en achternaam van de geadresseerde komt voor, bijvoorbeeld Geachte mevrouw F. Yilmaz. Dit wordt wel de ‘burgerlijke titulatuur’ genoemd.

2.2 Andere titulatuur

Afhankelijk van iemands titel, rang, functie en dergelijke kan iemand recht hebben op andere titulatuur. Titulatuur komt hoofdzakelijk voor in de adressering van brieven en in de aanhef boven een brief. De titulatuurformules majesteit, (koninklijke) hoogheid, excellentie, edelachtbare en eminentie worden ook als aanspreekvorm gebruikt, net als meneer en mevrouw.

De officiële titulatuur is de laatste decennia steeds meer in onbruik geraakt. In privécorrespondentie en de meeste zakelijke correspondentie wordt titulatuur niet meer gebruikt. Alleen binnen enkele sterk hiërarchische organisaties en in bepaalde vastomlijnde, rituele gebeurtenissen, zoals academische promotiebijeenkomsten, wordt titulatuur nog wel gebruikt.

Wie de traditionele titulatuur wil gebruiken, vindt in deze tekst welke titulatuur bij welke titel, functie, rang of ambt hoort. In de middelste kolom van de tabellen staat telkens de titulatuur in de adressering op een envelop of boven een brief. In de rechterkolom staat de titulatuur zoals die in de aanhef boven een brief staat.

2.3 Titulatuur in de adressering

In de adressering volgen na de titulatuur de voorletters en de achternaam van de geadresseerde, traditioneel voorafgegaan door heer (niet: mijnheer of meneer) of vrouwe. In plaats van vrouwe wordt tegenwoordig ook mevrouw gebruikt. Wie een non-binaire persoon aanschrijft, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam.

Bijvoorbeeld:

• De hoogedelgestrenge heer R. Vos,
• De edelhoogachtbare vrouwe/mevrouw P. Deutekom
• De hooggeleerde S. de Vries

Na Excellentie volgen de voorletter(s) en de achternaam van de geadresseerde, eventueel voorafgegaan door De heer of Mevrouw.

Bijvoorbeeld:

Zijne Excellentie
De heer M. Rutte

2.4 Titulatuur in de aanhef

In de briefaanhef worden titel, rang, functie en dergelijke niet vermeld.

– Als de aanhef begint met geachte, zeer geachte of hooggeachte volgt na mevrouw en heer de achternaam:

• Zeer geachte mevrouw Deutekom
• Hooggeachte heer Vos

Bij non-binaire personen blijft mevrouw/heer achterwege en wordt de titulatuur gevolgd door de voorletter(s) en de achternaam:

• Zeer geachte P. Deutekom
• Hooggeachte S. de Vries

– Bij andere titulatuur blijft de achternaam achterwege in de aanhef:

• Hoogedelgestrenge mevrouw
• Weledelgestrenge heer

Als men ervoor kiest om een aanhef zonder heer of vrouwe/mevrouw te gebruiken, kunnen in de aanhef de voorletter(s) en de achternaam gebruikt worden:

• Edelachtbare P. Deutekom
• Hooggeleerde S. de Vries

3. Vorstelijke titulatuur[Top]

De koning, de koningin en de leden van de koninklijke familie die de vorstelijke titel prins of prinses voeren, hebben een vorstelijke titulatuur. Het aantal titulatuurformules is beperkt; naast majesteit wordt alleen (koninklijke) hoogheid gebruikt.

De koning, de koningin en de leden van de koninklijke familie die de vorstelijke titel prins of prinses voeren, hebben een vorstelijke titulatuur. Het aantal titulatuurformules is beperkt; naast majesteit wordt alleen (koninklijke) hoogheid gebruikt.

4. Adellijke titulatuur[Top]

Het enige in de wet vastgelegde voorrecht van de Nederlandse adel is het voeren van een adellijke titel of een predicaat. Het Nederlandse adelsrecht kent de volgende adellijke titels, in hiërarchische volgorde: prins/prinses, hertog/hertogin, markies/markiezin, graaf/gravin, burggraaf/burggravin, baron/barones en ridder. De titels prinses en prins worden alleen gevoerd door leden van de koninklijke familie (Oranje, Nederlanden, Oranje-Nassau en de Bourbon de Parme). De Nederlandse titel hertog/hertogin wordt in het geheel niet gevoerd en de titel markies/markiezin door slechts één familie, die bovendien tot de Britse adel behoort. De exclusief mannelijke titel ridder komt bij acht geslachten voor.

Afgezien van de genoemde uitzonderingen worden er in Nederland dus slechts drie adellijke titels gevoerd: graaf/gravin, baron/barones en ridder. Het merendeel van de Nederlandse adel heeft geen titel; zij hebben wel recht op het predicaat jonkheer of jonkvrouw.

In de titulatuur wordt alleen onderscheid gemaakt tussen hooggeboren (graaf/gravin) en hoogwelgeboren (baron/barones, ridder, jonkheer/jonkvrouw).

Op de titulatuur volgt van oudsher steeds heer of vrouwe. Bij de adellijke titel ridder is alleen heer mogelijk. Wie heer of vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam, bijvoorbeeld Hooggeboren S. de Vries.

5. Ambtelijke titulatuur[Top]

De ambtelijke titulatuur is zonder meer de ingewikkeldste en meest diverse categorie. Het gaat dan ook om veel verschillende functies bij heel verschillende instituties bij het binnenlands bestuur, de diplomatieke dienst, de rechterlijke macht, het onderwijs enzovoort. De militaire en de kerkelijke titulatuur behoren strikt genomen tot de ambtelijke titulatuur, maar worden ten behoeve van het overzicht afzonderlijk behandeld.

Behalve na excellentie volgt op de titulatuur van oudsher steeds heer, mevrouw of vrouwe. Wie heer of mevrouw/vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam, bijvoorbeeld Hooggeachte S. de Vries. Bij excellentie kan zijne/hare weggelaten worden als men het gender niet wil uitdrukken.

 

 

6. Militaire titulatuur[Top]

Militaire titulatuur heeft alleen betrekking op officieren en op militairen onder de rang van officier die ridder MWO (Militaire Willemsorde) zijn. Er zijn maar drie formules in gebruik: excellentie, hoogedelgestrenge en weledelgestrenge. De titulatuur excellentie is gereserveerd voor vlag- en opperofficieren boven de rang van schout-bij-nacht en generaal-majoor. Hoogedelgestreng zijn hoofdofficieren en vlag- en opperofficieren tot de rang van viceadmiraal en luitenant-generaal. Met weledelgestreng worden officieren van een lagere rang aangeschreven.

De gangbare afkorting per militaire rang staat tussen haakjes vermeld.

Behalve na excellentie volgt op de titulatuur van oudsher steeds heer, mevrouw of vrouwe. Wie heer of mevrouw/vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam, bijvoorbeeld Hoogedelgestrenge S. de Vries. Bij excellentie kan zijne/hare weggelaten worden als men het gender niet wil uitdrukken.

7. Academische titulatuur[Top]

De academische titulatuur valt uiteen in twee categorieën. Tot 2002 was het aantal academische titels (of graden) beperkt tot vier: doctor, meester, doctorandus/doctoranda en ingenieur. In 2002 is het bachelor-masterstelsel ingevoerd en sindsdien krijgen afgestudeerden de Engelse graad bachelor of master, al dan niet met daarachter een aanduiding voor de studierichting.

Professor is geen graad, maar de functieaanduiding en aanspreekvorm die hoort bij het ambt van hoogleraar (zie hierboven onder ambtelijke titulatuur). Assistent-professor is eveneens een functieaanduiding maar geen aanspreekvorm. Wie een ingenieursdiploma heeft behaald aan een instelling voor hoger beroepsonderwijs (tegenwoordig hbo, vroeger hts of hogere landbouwschool) mag de titel ing. voeren; de aanspreekvorm is de heer of mevrouw.

Op de titulatuur volgt van oudsher steeds heer, mevrouw of vrouwe. Wie heer of mevrouw/vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam.

 

8. Kerkelijke titulatuur[Top]

Van de verschillende kerkgenootschappen in Nederland is de rooms-katholieke kerk zonder enige twijfel de meest hiërarchisch georganiseerde. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de titulatuur binnen de rooms-katholieke kerk uitgebreider is dan bijvoorbeeld binnen de verschillende protestantse kerkgenootschappen. De meeste functies binnen de rooms-katholieke kerk staan niet open voor vrouwen en hebben daardoor geen vrouwelijke variant.

rooms-katholieke titulatuur

 

protestantse, joodse en islamitische titulatuur

Op de titulatuur volgt van oudsher steeds heer, mevrouw of vrouwe. Wie heer of mevrouw/vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam, bijvoorbeeld Hoogeerwaarde S. de Vries.

 

9. Titulatuur alfabetisch gerangschikt[Top]

In de tabel hieronder staat per ambt, beroep, functie, rang of rol de bijbehorende titulatuur in Nederland. De volgorde is alfabetisch naar ambt, beroep, functie of rol.

Behalve na excellentie volgt op de titulatuur van oudsher steeds heer, mevrouw of vrouwe. Wie heer of mevrouw/vrouwe wil vermijden, kan de voorletter(s) gebruiken in combinatie met de achternaam, bijvoorbeeld Hooggeachte S. de Vries. Bij excellentie kan zijne/hare weggelaten worden als men het gender niet wil uitdrukken.

 

Zie ook

Opmaak van een zakelijke brief in Nederland (algemeen)
Taal en gender: brieven en e-mails (algemeen)
Titels en titulatuur in België (algemeen)
Vermelding titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)
Volgorde titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)

Aanhef zonder genderaanduiding
Aanhef voor een man
Aanhef voor een non-binaire persoon
Aanhef voor een vrouw
Adressering aan bedrijven en instellingen
Adressering aan samenwonenden, koppels en gezinnen
Directeur / Directrice
Geachte / Beste (als aanhef)
Mejuffrouw / mevrouw
Mevrouw dr. A. Verschoor / dr. A. Verschoor
Prof. dr. em. / prof. em. dr. / em. prof. dr.

Naslagwerken

Nederlandse titulatuur (2016); Grote Van Dale (2022)